İMGE YAZIMI: Çağdaş Rus Görsel Şiiri Değerlendirmesi
Tatiana Nazarenko, University of Manitoba
Çeviren: Suzan Sarı
* Bu metin ilgili makalenin kısa özeti (abstract)dir.
Görsel ve sözel ortamlar arasındaki karşılıklı ilişki yirminci yüzyıl şairlerinin icadı değildir. Yine de yirminci yüzyıl deneyiminin en önemli özelliği olup, görsel şiirselliği teorotik ve pratik anlamda canlandırmıştır. Erken yirminci yüzyıl Rus Futuristleri Velemir Xlebnikov ve Aleksej Kruchenyx, ortak makaleleri “Slovo kak takovoe” (Öylesine Bir Sözcük, 1912) ve “Bukva kak takovaja” (Öylesine Bir Harf, 1913) içinde dilin görsel gücüne inançlarını ifade ettiler. 1926’da Rus Yapısalcı Aleksej Chicherin teorik çalışması Kan-Fun’da matematiksel ve tipografik somboller, müzik notaları, amblemler ve diğer görselleştirilmiş sembollerle piktogram ve grafik resimleri dilsel gösterge kullanımına bağımlı olmaksızın biraraya getirerek biçimlendiren bir edebiyatı savunur. chicherin’in şiirsel yenilikler hakkındaki radikal fikirleri kendi poetik kompozisyonlarında kısman görülebilir. Bütün sanatsal deneyleri kınayan Sovyet Rusya koşullarında daha ileriye gidilememiştir. Yine de unutulmadılar. Yeni teknolojik çağa uygun yoğunlaştırılmış ve bilgilendirici yeni ifade arayışı Rus Edebiyatında 70’lerden bu yana devam etmiştir. Yirminci yüzyıl tamamlandığından görsel şiirin izleyici kitlesinin oluştuğunu ve kendi deneysel doğasının yanısıra Rus şiirsel becerikliliğinin yenilenmesine de önemli ölçüde katkıda bulunduğunu söyleyebiliriz.
Görsel şiir ikili göstergeleri, iki gösteren ve gösterilen serisini (görsel ve sözel) kapsayarak değerlendirir. Roland Barthes‘ın göstergebilimsel kavramını (Barthes 1982: 222) takip eden Williard Bohn, bu yazınsal ürünün aynı zamanda görsel göstergenin ilk terimi gibi işlev görerek kendi başına bir sistem kuran dilsel bir gösterge kullandığını savunur. Daha sonra görsel düzeyde ikinci bir gösterileni kapsamak üzere yayılır (Bohn 1986: 5). Çeşitli modellerle örneklendirilen görsel ve sözel arasındaki bu ilişkiler, akademik tartışmaların meselesi olmaya devam etmiştir. Bir görsel şiirde yekpare bir bütün olarak eserin çözümlenmesinde çok önemli olan anlambilimsel iletiyi açığa çıkaran ikonik öğeler olduğunu savunmak ilgisiz olmayacaktır. Anlamlı birimlerden resimsel öğeler. Bu birimler anlambilimsel olarak sözel olanlarla ilişki içindedir, eserin sözel bileşeninin gerektiği durumlarda. Görsel öğelerin basit bir model biçimlendirmesi ya da karmaşık bir yapı oluşturmasına bakılmaksızın, sözel olanın görsel olan yanındaki imtiyazının görsel şiirde uygulanabilir değildir. Sözel öğe yoksunluğunda resimsel öğeler anlambilimsel anlamın iletimin tüm sorumluluğunu üstüne alır. Bu anlam müphem ve meçhul ya da anlaşılabilir olabilir.
Bu yazı en çağdaş görsel şiir Rus pratisyenlerinin (Dmitrij Babenko, Dmitrij Bulatov, Aleksandr Fedulov ve diğerleri) dilsel ve ikonik boyutlar arasındaki ilişki modellerinin temsilini araştırmaya yöneliktir. Görsel ve sözel öğeler arasındaki dengenin bir düzenlemeden diğerine gösterdiği çeşitliliğe rağmen görsel şiirler çoklu okuma imkanları ve yüksek derecede interaktivite ile yazınsal eserler olarak görülmesi gerektiği önerilmektedir. Bu yazınsal ürüne estetik yaklaşım sorunu yazınsal bir metne estetik yaklaşım kuramı ve görsel sanat alımlama kuramlarının ışığında tartışılmalıdır. Böylece eserlerin, artan miktarda üretimi yapılan bir araya getirilmiş metinsel ve resimsel öğeler ile alımlama mekanizması ortaya çıkarılır.
Teorik katkının önemi çağdaş Rus görsel şairlerinin birçok bilinmeyen eserinin yapısal ve anlambilimsel analizinde yatar. Bu yaklaşım hala bir sorun olan görsel ve sözel göstergeler arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Bu yazı, pratik ve teorik yönleriyle görsel şiir değerlendirimesi ve metinsel ve görsel öğeler içeren eserlere estetik yaklaşım konularında önemli imalar içermektedir. Holografik ve kinetik şiir gibi yeni biçimleri de içeren çağdaş görsel edebiyatın alımlanması konusundaki daha ileri bir araştırma için odaksal bir nokta sağlayabilir.
Kaynakça:Barthes, Roland. Mythologies. Trans. by Annette Lovers. NY: Hill and Wang, 1982.
Bohn, Williard. The Aesthetics of Visual Poetry. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.