“Yapmamayı tercih ederim”

Herman Melville'in daha çok novella olarak bilinen türde yazdığı uzun bir kısa öykünün kitaba adını da veren başkahramanıdır. Katip Bartleby (Bartleby, the scrivener), bir öykü olarak ilk kez 1853 yılında Putnam's Magazine'in Kasım ve Aralık aylarında iki bölüm halinde yayımlanmıştır. Melville daha sonra bu öykü üzerinde küçük değişiklikler yaparak öyküyü, 1856 yılında yayımladığı bu tür öykülerden oluşan The Piazza Tales adlı kitabına almıştır.

Kitap, Buenos Aires'teki Ulusal Kitaplık'ın yöneticisi Jorge Luis Borges'in 1975-1985 yılları arasında editörlüğünü yaptığı Babil Kitaplığı dizisinden de Borges'in önsözüyle bir kez daha yayımlanmıştır. Borges yazdığı önsözde şunları söyler ¹⁾:

Moby Dick ve Bartleby arasındaki “benzerlikler ve farklar”ın ciddi bir bir biçimde incelenmesinin bu kısıtlı sayfaların izin vermeyeceği bir titizlik gerektirdiğini düşünüyorum. “Farklar” kuşkusuz ortadadır. Melville'in engin imgeleminin ürünü, şöhretini borçlu olduğu kahramanı, Nantucket'in kaptanı Ahab, Beyaz Balina tarafından sakat bırakılmış ve intikam almaya karar vermiştir; olayların geçtiği yer dünyanın tüm denizleridir. Wall Street'te, bir avukatın yazıhanesinde kâtip olan Bartleby ise bir tür alçakgönüllü inatçılıkla çalışmayı reddeder. Moby Dick'in biçemi Carlyle ve Shakespear'in harika yankılarıyla doludur. Bartleby'nin biçemi ise başkahramanı kadar gridir. Oysa roman ve öykünün yazılış tarihleri arasında (1851-1853) sadece iki yıl vardır. İlkinin sınırsız mekânlarından bunalmış olan yazarın ikincisinde kasıtlı olarak şehrin kargaşasına sıkışmış küçük bir yazıhaneyi seçtiği söylenebilir. Daha gizli “benzerlikler” ise her iki yapıtın başkahramanlarının çılgınlığından ve bu çılgınlığı çevresinde bulunan herkese bulaştırdığı inanılmaz durumdan kaynaklanır. […] Yirminci yüzyılın ikinci on yıllık dilimini kapsayan dönemde Franz Kafka fantastik türün tanınmış bir biçiminin öncüsü oldu; bu unutulmaz sayfalarda inanılmaz olan, olaylardan çok kahramanların davranışlarıdır. Dava'da başkahraman saygınlıktan yoksun bir mahkeme tarafından yargılanır, ölüme mahkûm edilir ancak en ufak bir tepki göstermez. Melville, yarım yüzyılı aşkın bir süre önce, yalnızca tüm mantık kurallarına aykırı hareket etmekle kalmayıp aynı zamanda çevresindekileri şaşkın suç ortakları olmak zorunda bırakan Bartleby'nin tuhaf davasını işler. Bartleby, ustalığın ya da düşsel imgelemin uçarılığının ötesindedir; her şeyden önce evrenin gündelik ironilerinden biri olan gerçek faydasızlığı gösteren üzücü ve gerçek bir kitaptır.|Jorge Luis Borges| Ağustos 1975

Öte yandan Negri ve Hardt, İmparatorluk'ta Bartleby'i bir Ret figürü olarak görürüler;

Bartleby yapmamayı tercih ediyor. Herman Melville'in klasik hikayesinin gizi reddin mutlaklığında yatar. Patronu ondan görevlerini yerine getirmesini istediğinde, Bartleby sakin bir biçimde durmaksızın “yapmamayı tercih ederim” diye tekrarlar. Melville'in karakteri uzun bir tarihi olan çalışmayı reddetme geleneğine yatkındır. Elbette, her işçi bir anlamda patronunun otoritesine karşıu çıkmayı ister; ama Bartleby bunu uç noktaya taşır. O şu ya da bu işe itiraz etmediği gibi, işi reddetmek için herhangi bir gerekçe de sunmaz; kılını kıpırdatmaz ve mutlak anlamda takmaz. Bartleby'nin tutumu, kısmen son derece sakin ve huzurlu olduğundan; ama daha çok reddi mutlak olacak kadar belirsiz olduğundan aslında karşısındakini çaresiz bırakır. Bartleby basitçe yapmamayı tercih eder.|Ret, “İmparatorluk”|M. Hardt&A. Negri

* Ret, "İmparatorluk" M. Hardt & A. Negri

* Project Gutenberg (text)