Semptomatik Şiir

Zaman olarak da içerik olarak da Serkan’ın yazısıyla bağlantılı olarak okudum bu yazıyı da.. Ama açıkçası benim bildiğim, Lacan bizde henüz kaba bir tabir olacak biraz ama “ellenme” aşamasında.. Birincisi henüz Lacan’ın bütünüyle çevrilmiş bir telif eserine bile sahip değiliz. Lacan’ın Freud’dan yola çıkıp ayrıldığı noktalarda da, kendi psikanaliz anlayışını “dil” üzerine kurmasında da çok farklı yaklaşımlar var. Mesela Monokl’un çıkardığı “Lacan” özel sayısı da İstanbul’da Fransız Kültür Merkezi’nde gerçekleştirdikleri Lacan sempozyumu da büyük katkılar ama dediğim gibi bizim henüz Lacan hakkında yeterli bilgimiz olduğunu sanmıyorum. (Kendi adıma söylüyorum) Buradaki en büyük sıkıntı da aslında yine “dil”le ilgili. Çünkü Türkiye’de Lacan uzmanı olarak bilinen adlar bile, Lacan’ın kendi eserlerinde kullandığı “kelime oyunları”nın Türkçeye nasıl çevrileceğinden emin olamıyorlar. Bu eserleri basmaya karar vermiş yayınevleri var ama dediğim gibi, sağlıklı bir çözüm bulunabilmiş değil. Yani Lacan konusu şimdilik biraz daha bulanık görünüyor bana. Dolayısıyla Üstübal’ın Lacan üzerinden temellendirdiği veya kurduğu bağlantılar için de aynı yoldan bir şey söyleyemem. Elbette sembol de semptom da üzerinde düşünebileceğimiz kavramlar. Ama az önce dediğim gibi mesela burada “keyif” olarak geçen sözcük için bile tartışmalar olduğunu biliyorum.. “Keyif” mi, “eğlence” mi, büyük A mı küçük A mı, Büyük öteki, küçük öteki mi? Saffet Murat Tura başka bakıyor, Nami Başer başka bakıyor… Gibi gibi...

Ve “semptomatik şiir” başlığıyla gelindiğinde görsel şiirle bağlantısını da tam çözemedim. Yani bu bizzat görsel şiire bir bakış için mi? Yoksa görsel şiir de bundan bu anlamda nasibini almıştır mı denilmek isteniyor, biraz da anlattığım nedenlerle tam anlayamadım…

her ne kadar Lacan konusunda çok az şey biliyor olsam da -benim ayıbım, ama türkçe'de yok doğru düzgün, en azından bir çıkarım için kendimce Kojeve bağlantısını aklımda tutuyorum. Üstübal'ın burada dikine yaptığı bir okuma sadece ya da sırf görsel şiir ile şiir arasındaki ilişkiyi, ardışıklık ya da sebep/sonuç ilişkisi içinde okumamıza yardımcı olmak için gibi. Yani önce Şiir vardı, daha sonra "Görsel Şiir" gibi bir şey seziyorum. Ben, bunun böyle olmadığını düşünmekle birlikte -bana göre görsel şiir, Şiirin Bilinçdışı ya da altı değildir- yine de tarihsel olarak görsel şiirin "sonradan" olması fikrine de pek sıcak bakmıyorum. Tabi Hegel'i bu genç fransız akademisyenlerinin kafasına sokan Kojeve'i de dediğim gibi akıldan çıkarmıyorum. (1933'teki EPHE derslerine katılanların arasında Sartre, Lacan, Bataille kimi ararsanız var.)

Dediğim gibi Görsel Şiir belki tarih içinde Şiir'in "unuttuğu" "negatif olumsuzlama"ya ait olabilir, insan olma yolunda ilerleyen her insanın, insanlık ile temas ettiği her an içinde geride bıraktığı diferans da olabilir (aslında 'karakter' (yazı) ile 'karakter'(kişi) bu konuda Derrida'ya dirsek çıkabilir, bizim için). Harf geldi, ruh bitti diyor Hegel. Eğer biz görsel şiiri Harf'in Hurufat'ın içkinliğinde ararsak, bir nebze olsun anlayabiliriz. Yoksa en basit ve samimi görsel şiir eyleminde (sürrealistler gibi konuşayım) iz, izlek'ten bağımsızlaştırılır ve sonra da kendiliğine bırakılır (bakınız Zeynep Cansu Başeren'in yaptığı çoğu iş). Kendiliğine bırakılan bu iz, İmge, Simge'den Sembole uzanan o Bilinç şeysinin dışına kaçtığı andan itibaren, exponansiyel bir biçimde bir şey üretmeye başlar (hem bakan, hem de yapan, hem de kendi için). Ama elbette bu da çok karışıktır. İnsanın akla aykırı bir şey için aklın araçlarına yatırım yapması, istatistiğin bize "hata ya da mucize" olarak işaretlediği şeylerden bir anlam çıkarmaya çalışması, giderek İmkansız ile ilişkiye girmeye çalışması elbette en başta anlam diye bildiğimiz sistemli şeyle çatışır (buna 'haz' demek ne kadar doğrudur ben bilemiyorum). Ama işte şu var, kendimizin İmkansızları ile İmkansızın Dili arasındaki o kozmik bağ böyle "yanıbaşımızda, kenarda" duruyor mu? Entropik olarak bakarsak (entropi yani kainatın kuralı) bir şey minimum enerji/maksimum düzensizlik içinde dolanmaya başlıyorsa, aslında olması gerektiği gibi olmakta oluyordur. O zaman şiirin kendini toplamak için bugüne kadar tarihsel olarak bulduğu yöntemlerin hepsini bu çerçevede düşünebilirsek, görsel şiirin -her türlü araç, gereci ile- ya da deneyin, tam da bu kendini toplamanın tersi olanla ilişkisi olduğunu belki az çok anlarız, anlayabiliriz. Buradaki kendi, ne yazık ki teee Leibniz'den beri akıl sır erdiremediğimiz "kendinde şey" olarak işaretlenen şey de olabilir, mistik bir ürperiş de olabilir, kuantum bir şey de olabilir, doğasını aslında kestiremediğimiz bir deneyim de olabilir. Ama her iş, işi yapanın denetiminde veya değil, değildir.

O zaman şunlara itirazımız vardır. Görsel şiir gibi deneyler, bize Dil'in ürettiği şeylerin ancak Dil'le tüketilebileceğini göstermektedir. Görsel Şiir deneyimi, çoğu kez Dil'in motive edilmiş olanaklarının dışında, tam da teknolojik geçişlere denk gelecek şekilde yeniden yorumlanmasıdır. Örneğin kendi başına bir bağlaç (ve, eğer, ki, -de, da), kendi başına bir noktalama işareti, her ne kadar akıp gidenin cümleyi, başka türlü bir şey için kesintiye uğratmak durumundan doğmuşsa da, aslında bir süreksizlik noktası yaratmaktadır. Bu, matematikteki gibi gerçek sayıların yanında bir de zahir sayıların (kök 2, e) olması gibidir. Kök 2 ifadesinin, pi sayısının aslında anlamlı bir sistem içinde nasıl da "anlamsız" kaldığını düşünmeye başladığımızda, Dil'in de Dil Yetisi arasında böyle süreksizliklerinin olduğunu kavrayabileceğiz. Şiirin insanlaşması devam etmektedir ve bu bazen 'insanî-olan' rağmen olacaktır da..

Herhalde hepimiz için biraz da başlangıç öyle olmuştur. "Yamuk Bakmak"ta gerçekten de Zizek tam bir Lacan okuması yapıyor kendisine göre. Hatta daha önce siteye sapığın sinema rehberi adlı Zizek'in anlatıcısı olduğu bu belgeselle ilgili birkaç şey de yazmıştım ki hem Sapığın Sinema Rehberi'nde hem de Yamuk Bakmak'ta Zizek hem sinemayı (daha çok Hitchcock filmleri) hem de edebiyatı (patricia highsmith romanları üzerinden) Lacan ekolünün/okulunun izinde psikanaliz için son derece verimli araçlar olarak kullanıyor. Bunlar tabii ki bence de ilgiye değer. Sonuçta psikanalizin, bir bakış açısı, belki de işte baktığınız şey ne olursa olsun gerekli görülen bir "yamuk bakma şekli" olarak algılanması en akla yatkın olan şey. Dolayısıyla buradan şiire de bakılabilir... Yeterli altyapı mevcut olduktan sonra... İşte ilk bakışta bile "keyif" ve "eğlence" çok farklı şeyler olmalarına rağmen aynı şeyin meali olmaya yorulduklarında nasıl şaşırtıcı olabiliyorsa, kavramlar üzerinde anlaşamadığımız ya da ortaklaşamadığımız zaman da aynı şekilde şaşırtıcı olabiliyor. Nilay'ın yazısında "ikinci yeniyi aşmak" dediği cümledeki "aşmak" sözcüğü bile başlı başına böyle geliyor bana...

lacan'la ilgili ciddi bir sayı yapıldı evet... sadece şunu söylemek istiyorum, öncelikle zizek çevirileri üzerinden lacan anlama gibi garip bir durum var ülkede, ama zaten genel olarak durum budur bu ülkede. öncelikle ne freud ne de lacan bilinçaltı kavramını kendi sistematiklari içinde kullanmıyorlar (freud, metapsikoloji'de bilinçaltı kelimesini bir iki kez başka anlamda kullanır sonra tümden vazgeçer). doğru çeviri: bilinçdışıdır. aynı şekilde öteki kavramı autre ve autrui'nin karşılığı olarak kullanılıyor. lacan ve levinas bağlamında bu çeviri öteki değil ama başka ve başkası şeklindedir. bununla ilgili derin bir tartışma monokl'da mevcut. kısaca öteki, bir uzamı çağırıyor, ontolojik bir anlam ve mesafe içeriyor. örneğin Lacan'daki büyük Başka, tam da böyle bir mesafenin olmadığı bir kavramdır. o yüzden o büyük Başka'dır, ben'i içine alır ama benden daha fazlasıdır, dilin ve simgesel evrenin hakikat kurucusudur. arzunun nerelerden geldiğini bu noktadan görebiliriz kuşkusuz lacan açısından. lacan'ın en önemli meselesi, klinik noktalar bir yana bırakılırsa, bireyin kuruluşundaki temel mekanizmaları ve gerçeğin rolünü ifade etmesidir.