YÜZYIL SONU TÜRK ŞAİRİ

bu liste için sanırım biraz erken davranmış Serkan Işın. belki de geç kalmış bir liste. maddelerin büyük çoğunluğu 20yy sanat ve felsefesinin keşifleri zaten. Ama burada bir ironi kurup, şiiri tamamıyla yerelleştirirsek (ki Serkan'ın metninin uçları da bu bahse dokunuyor), 20 yy avlumuza ancak şimdi girebiliyor diye düşünebiliriz belki. Ama yine de bizim avlumuzda da bunların bir şekilde yaşandığını düşünüyorum.

bu haliyle bu-yeni- asır pek bir yenilik getiremeyecek gibi.

hatta 21 yy batıda -biraz da son 50 yıldır doğudan devşirdikleri malzemenin ufuk açıcı etkisiyle maddelerin çoğunu başka bir boyuta geçmek zorunda. En azından felsefi argümanlar, paradigmalarını buna zorluyor. Bunu başaramazlarsa, kültürel anlamda sonsuz bir iflas yaşayabilirler. Örnekler:

gösterge ile hesaplaştılar, artık gösterge ile hesaplaşarak çıkmazları aşamayacaklarını gördüler. Bu durumda gösterge dışı bir dili keşfetmek gerekiyor. dil zaten göstergedir diyebiliriz. işte tıkanma da tam olarak burada başlıyor zaten. dilin ya da göstergenin unutulması gerekiyor. Bu da hep, tek çıkış olarak gördüğüm rastlantıya bağlı bir kuramla olabilir. Rastlantının kültür içinde tesisi ya da keşfi, başlı başına sıçramadır. rastlantının varlığı ise göstergeyi işlevsiz kılar. Bu da kavramın nedensellikten yoksunluğu gereği sönmesine zemin hazırlar. işte o gün tüm anlamlarıyla tanrı da ölebilir.

Sınırları belirsiz melez türler. 60ların avant-gardizminden itibaren kurulan pek çok laboratuar bunun için çaba gösteriyor. Türkiye'de fazlasıyla kanıksadı bu disiplinlerarası kardeşliği. Hatta, popüler sanat bu durumu dehşetle kullanıyor. Yani sanatın en içsel olanaklarından biri oldu çıktı. Disiplinlerarası sanatın bir uç noktası var ise - olmasını arzuluyorum- bu son uç; tek tek türlerin ölümüdür. artık şiirden, romandan, resimden bahsetmek yerine teknik olanakların el verdiği bir alanda tek bir sanattan bahsedilir. Görsel şiir'e isim olarak itirazlarım bu düşünceden kaynaklanmaktadır. 21yy bunu deneyecektir. Şimdi Melih Cevdet'in imgeye sırtını döndüğü düz yazı şiirleri ile bir deneme, anlatı ve hatta felsefi makaleyi ayırmak güçtür. ona şiir demiştir ama Anday. zamanla bu içiçe geçmeler epey zorluklar doğuracak. siz yaşıyorsunuz bu zorluğu zaten. ve sanırım yayıncıların da bu zorluktan pes edeceği bir an da şiir yerini kitap- kurmaca- gibi bugün için bir şeyleri tanımlamaya tek başına haiz olmadığını düşündüğümüz kavramlar kullanılacak.

bu durum organisyon kavramını tehdit ettiği gibi, onun yatay ve dikeyliğini de yok saymaktadır. tüm yok saymalar, direnmenin kavramsal olarak neden varolduğunu ve onun tüm mizaçlarını öldürebilir. Zira hiyerarşinin -buraya tarih okumalarını da ekleyebiliriz- olmadığı yerde ne anlamı ne de aitlik duygusunu tartışabilirsiniz. Bu durumda direnmek nostaljiyi kurar ama anlamakta güçlükler çekilecektir.

bu tür varsayımlar fazlasıyla uzatılabilir.

Son kez dadacı karşı çıkışları düşünmek istiyorum. Dadacı çıkışlar yukarıda söylediğim hiyerarşi içinde varolur. Amacı bu hiyerarşiyi kırmaktır zaten ama hiyerarşi sorunu şu anki biçimiyle devam etmez ise dadacı çıkış gerçeküstücü çıkışa dönüşür. Siyasallaşmak durumunda kalır. Bu da hiyerarşinin çözülmesine rağmen yok edilememesindendir. Hatta tam alamıyla fukocudur. Bakiliği görür ama saldırır. İlginç bir şekilde tarih yüz yıl geriye sarmış olur bu durumda. Tarihin sarmallığı ve aptallığı üzerine de uygun bir örnek oluşturur aynı zamada. üçüncü dünya savaşı tasarımları da bu döngüyü akla getiriyor. ilk avant-garde hareketler ilk dünya savaşı ile patlamıştı çünkü.

Bir de şu var: bizim buralarda, çok az insan sanat ve kuram üzerine düşünüyor. Bu nedenle de hep sanatı tekniği içinde algılıyor. İp cambazının yürüdüğü ip kırmızıydı diyerek kendi ipini de kırmızı kılıyor. ip cambazı hiç varolamadan ölüyor böylece. bu durumda bizim 21 yy algımız fazla riskli olabilir. Önce biraz foton çalışması gerekecek tüm şairlerin. Düşünsenize, tüm bir tarihi sarsan modernizm eleştirilerini bile içi boş, kof tartışmalar ve metinler olarak algıladılar. Oysa o kofluğu kurmak neredeyse birkaç bin yıllık bir akılın ürünüydü. Yazının buradan sonrası Türkiye’nin kamusal aklına dahil olmaktan kurtulamayan sanatçıları içeriyor ki bazen aynı şeyleri tekrarlamaktan kendime aymakta gecikiyorum. bu nedenle buraya kadar olan yeterlidir diye düşünüyorum.

Sanırım üzerinde çok durulması gereken bir konu. Eğer birileri bu konuya kafa yormaya devam ederse bu mutluluk verici olur ama böylesi saçma ve bulanık bir yolda neler görebiliriz emin değilim.

Not: 90’ların şiiri, uzam-zaman ve mekan kavramlarından uzaktır. Bu uzaklık bilinçle kurulmamıştır. İmge fetişizmi, üst üste binen şiirler yazma zorunluluğu doğurmuştur. Bu nedenle farkına varmadan anlamdan kopmuştur. Ama bu kopuş asla bir sorgulama sonucu olmadı. Bu nedenle 90ların asıl garipliği böyle başladı. Bu şiire asla kızmıyorum ama sevmiyorum da. Kızmamamın nedeni, felsefe ile ulaşılamayan bir noktaya varmışlardır neredeyse. Sevmememin nedeni ise nereye vardıklarını göremeden ahkam kesmişlerdir. Zaman ve mekan ve kişi parçalaması batının son 60 yılını yedi. Bu şiir dönüştü mü, dönüşmeye devam mı ediyor, biraz beklemeli. Sanki anlamı özlediler gibi bir hal var üzerlerinde. Elbette şunu eklemeliyim: 90lar derken neyi kastediyorum çok bilmiyorum. Söylediklerim ne kadar çoğunluk kurdu bundan da emin değilim. Popüler araçlarla tüm bir 90 şiirini analiz etmek olası değil çünkü. Hele dergilerle asla… Tüm kitapları edinebilecek param ise hiçbir zaman olmadı.

Haklısın, sadece farklarla ayırmak tatmin edici olmayabilir. Ama şunu da düşünmek gerekiyor Serkan, a ve b arasındaki ilişkiyi kurmayı ya da bozmayı deniyoruz. Ürperiyorum çünkü ilişkileri kurcalamak sadece çözümleyen bir us ile oluyor. Yani modernist olan sadece listeler değil, düşünme yetimizin geldiği nokta da aynı ve bunu bozmak-yok saymak- oldukça zor. Esrimek, cebimde kalsın. Esrimiş bir us arıyorum sadece. Şiir de şairlik de ondan sonra gelsin. Haliyle elimde a’nın b’ye eklediklerini ya da tam tersini bırakırsam aynı yolu sürdürmekten öteye geçemem. En azından farkları deşifre etmeye çalışmak yapıyı bozmak için biraz daha makul geliyor bana. kuşkusuz tek yöntem değil hatta en baştan hatalı bir yöntem de olabilir.

“Ve” ile “ve ya” mevzu… bunlar bağlaçtır desem ve sadece şu cümleyi eklesem: İlk paragraftaki ürperti zaten, ilişki/cümle/us bağlayanlardan doğmuştur.

İlk yorumdan alıntı: Rastlantı…

Rastlantının uzamı dediğimiz anda zaten bir ilkeye ilerliyoruz. aynı ilke Hegel'de de var. hatta ayırmayı deneseler de dekart'ı da dahil ederim buna.

Rastlantı nereye kadar?

bu soruyu salt bir uzam algısı ile mi yoksa zamanla da mı düşüneceğiz. fena çuvallarız orada da çünkü o kavramlarda ilkeye bağlı...

bilim... tüm inançların aksine bilim usu özgürleştirmez. tanrıyı öldüren de bilim değildir. Çünkü tanrı-lar hala içimizde. bilim sadece ve sadece nedenlerle sonuçların evliliği üzerine ilerler ki bu da ilke'dir. ilkeyi ister incil'den ister Kuran'dan ya da diğer kutsal kitaplardan sağın isterseniz felsefenin içinden sağın. Sonuç us'un rastlantıyı kavrama olasılığını hiçler. Kendi adıma korkunç bir ilke fetişmi içindeyim ve bu yüzden rastlantıyı olanaklı bulamıyorum.

haliyle akıldışılık -akılla sabit kalıyor- koşulsuz susarım bu cevap karşında...

o zaman rastlantıyla nereye kadar sorusu yerine sanatla nereye kadar diye sormak istiyorum (çünkü başa sarıyoruz çoğu zaman sanat ve sanat kuramı içinde). bir yanıtım yok benim. hala yazıyorsam bir şekilde.... rastlantıyı da aynı düzlemde düşünüyorum...

cidden önermeler ve sonuçları sorunsuz olabilir mi? sorunları ayıklayabilmemiz ne kadar olası?

bunlar zaten şiirin çıkmazları değil...

haber bültenleri: birgün ya da şimdi altına kendi ölülerimizi de ekleyeceğiz zaten...

kuşkusuz rastlantı özgürlükle açıklanmaz. oradaki özgürlüğü çağdaş bir tanrı olarak kullandım yani kamusal aklın görme biçimi böyle ki orada rastlantının ehemmiyeti de yok onlar açısından

teknik olarak rastlantıdan bahsettiğimiz anda felsefi olandan kopuyoruz zaten. evet bu durumda deneyin alanı başlayabilir. bu kısım çok fazla üzerine eğilmediğim ama gösterge sorunları karşısında yönteme bağlamadan denemeyi denediğim bir alanı kaplıyor.

rastlantı unutmanın gediğini alabilir mi? elbette alamaz. unutmak, us ve yelpazesine karşı bir siboptur. ama kendi tekrarları içinde döner. anlam üretmeye yetecek gücü edinemeden başa sarar. bu haliyle unutmak esrimenin üzerine iyi ve dokunaklı bir roman kişisi olarak örülebilir. ilginç şekilde holywood'un unutmaktan ne kadar korktuğunu düşünebiliriz. bu bile dünyayı yöneten aklın nerelerde telaş içine girdiğini anlatabilir. rastlantı başka bir yerde.

sayılar... sonuçlar somut mu? ben bundan emin değilim. sayı irrasyonel ise önerme mutlak sonuç üretemez. işte orada yeniden ve ile ve ya hayatımıza girer. ama ortaya çıkan sonuçlar somut olanın aklın somuta olan ihtiyacını pekiştirmekten başka çok da anlamı yokmuş hissini uyandırır ben de. pi kadar şaşırtıcıdır 0 çünkü 3.1444444444 son dört görülemese de sıfırın doğada bir karşılı asla olmamıştır. (ne iyi mitler tarihi çalışmalı bu sayıyı) hatta buradan itibaren sonuçların somutluğunu yeniden düşünebiliriz.

fonksiyonları seviyorsun değil mi?

22/7 3,14444444... değildir, evet. kötü bir ezber, özür dilerim bunun için...

sıfır doğada yoktur. hiç birşey birşey de değildir. neden karşıtlıklar üzerinden düşünmekten kurtulamıyoruz ki. işte 3 derken 3 koyunu düşünmemizde bundan kaynaklanıyor. böyle bakınca tüm veriler sağlam. işte koyunlar... yine buradan bakınca ölüme de yaşamak falan diyebiliriz.

sıfır boşluk mu? toplarken etkisiz bölerken bazen mutlak benci bazen de anlamsızlaştırıcı çarparken yine mutlak benci olan bir şey... boşluk olamaz. gerçi buradan bakınca mutlak ben bize çok tanıdık gelebilir. doğada, işte orada da diyebiliriz. ama sıfır doğada yoktur derken, başlamamış olanı düşündüm. hem de tüm bir algı başlama ile var olmuşken.. şimdi başladıysa-k gidip her şeyi bulabiliriz. buna inanır ve güveniriz de.

sen, ben o ya da 0... bu biçimsel bir algı /hatta şairane bir algı. ilk elden söylemeli ben o ise, sıfır olamaz. hatta ileri gidip düşünebiliriz: ben yoktur o vardır. yine 0 etmez sonuç. sıfırı bir özne ile düşünmek, sıfırında bir özne olabilmesini akla getirir ki sıfır özne olsaydı varlık varolan olmazdı. metafizik başladığı gibi fizik bir vücuda bürünürdü.

matematiğin bu kadar alan dışı olduğuna inanmıyorum, bir hayli işin içinde... felsfe ya da onun gibi kavramsal ve hatta imgeye bağlı her disiplin/bilim vs matematik akıldır. sayılar olmasaydı akıldışından akıllı somut veriler elde edilir miydi ya da soyutlamaya erebilir miydik? -burası yine rastlantıya döner; olası mı değil mi?

ama matematik şimdilik çok uzak bir uç dersen, makuldür derim. uzak bir uçtur ama göz dibini aydınlatan mumdan caysın diye yazıyoruz çoğu zaman

Sapıtır mı? -bunun yanıtını sen ver istersen ama iki öncül veri bırakayım buraya:

- Sapıtmanın, yorumlar içindeki diğer argümanlarla "mantıklı" bağını bulmak lazım önce. yani en azından ilk aklıma gelen; rastlantı, ilke, esrimek, karşıtlık vsnin sapıtmakla evliliğini önce izah etmek lazım. en azından başka bir kavramın dolaşım haklarını ona teslim edebilmek için gereklidir diye düşünüyorum.

- doğru kodlanmış bir php/asp... scriptinin öngörülebilir sınır ya da son olma çizgi/bilincini aşması olası değildir. olası olduğuna şahit olmak kod yapısının hatalı kurulduğunu dile getirir. bu da büyük olasılık üretilen fonksiyonların ya da fonksiyonlar arası kurulan ilişkilerin hatalı olmasıdır. Başka olasılık: hata server tabanlıdır...

Yazının ya da yorumların dağılmasından korkuyorsan-ız izninizle huzurunuzdan çekileyim. başından beri neden dağılmaktan korkuyoruz demeye çalıştım. eğer iman noktası böyle bir mutlakiyetse en azından benim yaptığım bir ucubelik olabilir.

dağılmak! bunu anlamakta gerçekten zorlanıyorum. yanıt verirken bile mutlak sınırlara ihtiyaç duyuyoruz... Sonra rastlantı, ilke vs yi tartışmak gerçekten gülünç olur. Ya da gülünç duruma düşen sadece benimdir. bu ayrıntıda yaşam sürmeye inat ettiğim için.

son olarak:

Envanter çıkarın, çıkarıyorsunuz da. manifestolar (sözcüğün biçimine takılmayın) da yazın, yazıyorsunuz da. başka bir zaman ve tarih diyerek aynı izin içinde beliren tarih ve zamanı birebir sürdürüyorsunuz da... hepsi sizin bilecğiniz şeyler. ortada bir polis ya da bilim adamı da yok, yol sizin ama modernizm eleştirisi değil bunlar, modernizmin bilinen sınırlarıyla topyekün yeniden üretimidir. - bu yeni bir havadis mi? elbette değil.-

artık sadece bunu demeye geldim diyebilirim.

tekrar deneyelim:

ses tonumun biraz yüksek perdeden çıktığını fark ettiğim için özür dilerim. Sanırım, dağılmak olayını biraz sibop olarak algıladığım için tüm bir konuşma geçmişinin çöpe gittiğini hissettim. Yine de Serkan Işın'ın çerçeve çizme çabasını doğru bulmuyorum. Zaten üstte bir çerçeve var ve ikimizde onun dışına çıkamıyoruz. böyle bir anda çerçeveye şahit herhangi bir göz tartışmanın aktif katılımcısı olur, yazmasa da.

bu bir alınganlık değildi. Şimdi, ben; dünya çok üzerime geliyor, canım yanıyor ve bağırmak istiyorum desem, kim gökyüzünü ayağıma indirmeye çalışır ki! Böyle bir "hal" diyebilirim belki ama sadece "belki"

Belki'yi önemsiyorum, en azından hakim ve mutlak zaman karşısında beni/şiiri ve geride kalan çok şeyi öğütebilir. Bir kez daha çarpar ve eklersek BELKİ de kavram tüm diğer kavramlar gibi kendi gözünü kurmak zorunda kalır. Bunun şiiri ilgilendiren tarafı şöyle olabilir:

kavram ve imge arasındaki farkları bir kenara bırakarak sözcük demek istiyorum, sözükler eş hiyerarşi kurabildiklerinde yani önümüzde duran satır/cümle muayyen bir özne nesne yarılmasına izin vermediği ölçüde rastlantıyı deneyebiliriz.

Basit öneri: bilindik nesneyi bilindik başka bir nesne ile ikame etme ve bunu bir anlam duygusu ya da kaygısı içinde yapmama. Bir diğer olasılık da hiyerarşi kurulmadı ise alt alta cümleler arasında da bir anlam bütünlüğü kurulmamış olur bu da iki ayrı cümleden yani aslında iki ayrı şiirden tek bir şiir kotarmak olacaktır. Anlam burada da kendi çelişiğini yaratabilmek için bir olanak bulmuş olacaktır. Basit örnek:

Kemal, uzun boyludur Kemal, kısa boyludur

artık uzun ve kısa birer sıfat olarak işlevsizdir. Çünkü bir anlama ihtiyaç duyduğumuz an, onlar bu ihtiyacı karşılayamaz. Okurun ciddiye almayacağı birer yazgıları olur bu durumda onlar sivil itaatsizliğin ortasında şu ya da bu şekilde gerçekten var olabilirler. Dışarıda gözün, onlardan bir beklentisi kalmamıştır ve ötekileşme süreci “kemal” ve “boyun” sözcüklerinin hakim anlamlarına oranla daha zayıftır. şunu da söyleyebilir şair artık:

kemal, uzun boynunda kısa ölümler taşır

boyun mu uzun ömür mü? tersi de olası... ben burada fikirsizim. çünkü bu fikirsizliği kurabilmek için sözcükleri bir bakıma öldürmüş oldum. Buradan itibaren en azından kısıtlı bir düzlemde de olsa şair sözcüğü rastlantı ile yeniden doğurabilir ve hatta bunu estetik bir göz ile yapma olasılığı da vardır: alfabeyi de estetik kılabilir.

tüm bunları yazmam biraz saçma olabilir. Serkan Işın, çerçeve deyince ben de biraz somutlamak gerek diye düşündüm. sadece bu kadar

not: bunlar yöntem değil, yöntem dersek yine rastlantı, ilkesini kurar. hatta bu diyelim ki benim poetikam olsun poetikam bu ise ilkeden kurtulmak için sözcüğün ilk anlamını yeniden keşfini denerim. uzun deyince, bir çubuğu düşünürüm örneğin.

not: örneklerin felsefi anlamda bir rastlantıdan uzak olduğunu bildirmek yersizdir sanırım. ama yine de dilin kurulma biçimine ve dilin oluşturduğu ilkeye bakarak bir deneyim olduğu düşünülebilir.