Gündelik ve Biçim Ayşe Kongur
Yirminci yüzyil başı aktif politik dalgalanmaların ve bunun yanında endüstri devriminin görsel literatürde tartışmasız ortaya çıkardığı teknik olanak zenginliği Grafik dilinin bizzat çoğaltma/reprodüksiyon mantığındaki mekanize yapısı, kuşkusuz Grafik Sanatçı kimliğini biricik sanat eseri inşa etme bağlamında tehlikeye atarak algıları-sınırları bulandırmıştır... Burada ifade etmeliyim ki yeri gelen Tasarımcı içeriğin kanaatimce dengeleri sağlayan bir anlamı vardır. Tasarımcı amaçları doğrultusunda tekniği (yapma-bilgisi) kullanan, toplumsal ve psikolojik verileri harmanlayan izleyicisi için doğru kanalı bulan bir karakterdir. Böylelikle Tasarım bilgisi ve tekniği temel-ortak bir coğrafyaya kavuşur. Mimari üslupların (kodların ve dilin) varlığı gibi Endüstri ürünleri tasarımcısının da onyıllara (decade) ayırabildiğimiz ürünleri vardır; vinyl plastik 50’ler futuristik 30’lar gibi tanımlayıcı örnekler çoğaltılabilir. Grafik Tasarım'da da onyıllara ayrılabilen karakteristik kodlar elbette bulunmaktadır. Örneklenecek üç akım;
Konstruktivizm, Futurizm ve Dadaizm doğrultusundaki tipografik deneylerle bu üsluplara kısaca değinilecektir.
Yüzyıl başının teknik olanaklarının kısıtlılığıyla işlere kattığı yumuşak renkler ve çizgi-leke dili günümüzde fotoğrafın eşsiz yardımlarıyla gelişmiş-çeşitlenmiştir. Grafik tasarımda fotoğraf diğer görsel kurgular illustrasyon veya tipografi ile beraber zenginleşerek Kitle endüstrisinin kullandığı olmazsa olmaz güçlerden biri haline gelmiştir. Çoğaltılan bir medium kitleselleşen bir üründür grafik ürün. Artık görsel düşünce kağıtta (örüntü-pattern) şekillenmeye başlayıp ilk halinden olgunlaşmaya doğru giderken birçok farklı mekanik araçlarla biçim kazanmaktadır. Değişik araçlar sistematiğinde yeniden kurgulanmakta ve hedeflenen illuzyon devam etmektedir. Taslaktaki kodların mütevazi karalamaların düşünsel notların illuzyona ve mükemmel tamlığa erişmesi için söylem dilini ve biçim araçlarını/malzemelerini her gün güncelleyen bir karaktardedir Grafik tasarımcı. Bu bağlamda her medium için yeniden kurgulanan grafik söylemler tasarımcının zihni mücadelesinden ve karar mekanizmasından izler taşır. İstenen çalışmanın, hedeflenen amacı çizgisinde biçemini düzenler Grafik Tasarımcı... Bu bağlamda çözümlenen ve yeniden üretilen görsellik dizgeleri vardır elinde.
Tasarımcı verilerini yeniden düzenler/biçimler, bu edim hedeflenen anlam örüntüsü içindir. Yeniden kodlar bilgiyi, bunun içinde gereksiz ayrıntıları indirger, genelleyerek en generic haliyle saf bir biçimde algı duvarlarını aşacak biricik bir form kazandırır.
Söz konusu çalışmalar 2000 yılında İzmir Dokuz Eylül Güzel Sanatlar Fakultesi Grafik Bölümü’nün Deneysel Tasarım Dersi Programı çerçevesinde hazırlanmış ve dönem sonunda Fakülte özgür alanlarında duvarlar kirişler veya uygun olabilecek her türlü alana sergilenmek üzere uygulanmışlardır.
Üslupların kimlikli reçetelerinde yeniden kodlanan grafik tasarım tarihinin önemli biçim dillerine öykünen çalışmalardan ilki olan Dadaizm için sergilenen toplu ürünler arasında HayDA DAAaAA adlı çalışma yere yerleştirilmiş ve normal sirkülasyonda Dekanlık merdivenlerinin başında yere bakış sayısını arttırarak dikkatlerini gerillavari çekerek aktif bina içi kullanıcılarının ironik tebessümlerine sebep olmusştur. Haydaaa! sözcüğünün göndergesiyle DADA ekolünün zekice otorite ironisini eriten bu tipografik afiş dönemin ürünleri gibi siyah-beyazdır. Üzeri koruyucu plastikle kaplanan çalışma ve diğerleri iki hafta boyunca sergilenmişlerdir.
Dandini dan dan din dan... isimli tipografik ürün Futurizm akımına gönderme yapmaktadır. Bu Ninni melodik ilişkisi dolayısıyla futurist soylemin ses-mekaniği fikrine dayanmaktadır... Ses genelinde gürültü/noise yada armoni frekanslarının tipografik denkliklerini deneyimleyen, kompozisyonda harfler okunma sırasına göre dizilmiştir. Uyku-uyuşukluk sersemlik net simgesi @ ve rüyaya gerçeklik sapmasına kayış, netin zamansız sersemliği ve yanılsama yüzdesinin yüksekliği, uykuyu bilincin bilinçaltı hallerini, -uykusunu çağrıştıran hınzır daveti işi tasarlarken beni tetikleyen sebeplerdi... @ kırmızı boyayla elde boyanmış ve teknik kısıtlılık beyaz-siyah-kırmızı kullanımına şiddetle bağlı kalınmıştır. Bu da leke’nin anlamını kuvvetlendirmekte Tasarımı güçlendirmekte sesleri ve dolayısıyla harfleri öne çıkarmaktadır.
Tüh ise Konstruktivist Rus ekolüne öykünen bir çalışma olarak, sadeliğini grafik yalınlığını yüz fizyonomisindeki Tüh! deyişimizin melankolik an’lık söylem damarından çıkararak kazanmaktadır. Seslerin-harflerin oyununda benim tercih ettiğim bu tasarım fikri sıradan sarkazmını koruyan, Tüh derkenki arada kalışımızın hareketsiz kalışımızın yapısalcılık dilindeki tipografik sadelikte bir izdüşümüdür... Konstruktivizm grafik söylemde üniformite duyarlılığını figuratif betimlemelerin azlığıyla geometrik kimliksizliği başat kullanarak sağlamaktadır. Geometrik elemanların, kısıtlı renklerin, tipografinin ve fotoğrafın dengeli yapısal ilişkisinin tasarım dilindeki karşılığı olan Konstruktivizm akımı Alexander Rodchenko, El Lissitszky gibi değerli örneklerinin incelenebilecegi tutarlı bir söylemdir ve Rus propagandist sanatına hizmet eden dönemleriyse tekrardan dolayı yaratıcı gelişime izin vermemiştir... 13.Kasım.2005 Istanbul