GÖZ'DEN KAÇIRDIKLARIMIZ

Görsel şiir ile tartışmalar, belki de bizi meşrulaştırarak ve orada dondurarak devam edecektir. Bunu görebilmek zor değil. Dikkat edilirse, örneğin Varlık'taki yazılarda, en kabasından yapılan eleştirilerden biri "önce şair olacaksın!" uyarısıdır. Bu uyarı, bir tahakküm aracıdır ve şairliklerini neye ve kime, hangi geçer akçe ölçütlere dayandırdıklarını bilmediğimiz kişiler tarafından bize getirilmektedir. Bu, işlerin nasıl yürüdüğü hakkında biraz bilgi verebilir. Türkiye'de şiirle ilgili tüm tartışmalarında odağında, bir çeşit "merkez/çevre" çatışması yürürlüktedir. Bunu, bunca senedir gözlemliyorum. Örneğin, Roman ya da Öykü konusunda yani edebiyatın şiire göre daha fazla dışarlıklı kalan türlerinde bu aşılmıştır ya da aşılmış gibi görünmektedir. Merkeze gelen ya da kendisine merkez görevi verilenler, bu yerleri kaybetmemek için çevreden gelen her şeye balta ile yaklaşmayı tercih ederler.

GÖRSEL ŞİİR tanınmayacaktır

Görsel Şiir'in tarihsel kökleri ya da bugüne kadar tartışıldığı şekli şemali ile merkezî bir konuma gelmesi mümkün değildir. Yani hiç birimiz konvansiyonel alan için uğraşmıyoruz. Uğraşamayız, çünkü ülkenin kültürel durumu ile bizim yaptıklarımız arasındaki paralellikler biraz araştırıldığında, çok uzak bir geleceğe işaret etmektedir. Bu uzak gelecek için işin gövdesi ile barındırdığı enerjileri, bugünün ve yakın bir geleceğin "çözmesi" pek mümkün değildir. Göz ucu ile bakma, göz ardı etme ve daha sonra da unutma, sırf bizim değil, bütün dillerin "idrak" sığalarının en temel tepkisidir. Biz, geleceği düşünmeyen bir kültürün ürünleriyiz. Buradaki "gelecek" zaman ve mekan olarak "şimdi" ve "geçmiş" olmayan şeydir. Bu, ne yazık ki bizim kültürümüzde bastırılanın geri dönmesi olacaktır, her zaman olduğu gibi. Yani gelecek, geçmişin hayaletlerinin ete kemiğe bürünmesinden başka şey değildir. Kitap raflarına bakın, satın aldığınız herhangi bir kitap, insanların ilgi gösterip okuduğu kitaplar, konular nelerdir, izledikleri nelerdir?

Görsel şiir ya da deneysel şiir gibi klişeleştirilen, daha sonra sanki merkezi bir otoritenin çağrılmamış söylem dağarcığını (şiir şudur, şiir budur vs) yardıma çağıranlar bize, hep geçmişin verimlerini örnek göstermektedirler. Örneğin Mallarme ya da Apollonaire ya da daha yerlisi Necatigil, Çelebi, Günersel. Bunlar hayaletlerdir. Daha önce verimleri oldukça başarılı bir şekilde bastırılanlardır. Birşeye benzeterek seçme, algılama da kültürel Tin'imizin araçlarından biridir.

Kültürel tepkilerin geriliği

Yazı, dil, yapıt, sanat, anlam vs gibi şeyler zaman ve mekan içinde örneğin Tarih ile birlikte anlaşılır. Bugünü anlamak için çeşitli dilsel yapılara, çeşitli kuramlara, geçerli oldukları noktaya kadar bizi götürebileceğini düşündüğümüz tekniklere ihtiyacımız var. Bu bize Batılı Modernizmin gösterdiği bir şey değil, çeşitlilik, tek hakim bir söylem alanının sosyal hayat içinde mümkün olmaması, en hoşgörülüsünden, en katısına kadar tüm tarikat öğretilerinde mevcuttur. Yol, yordam değişikliklerinin ve yollar arasındaki çelişkilerin kültür ile medeniyet arasında bir yerlerde Zaman/Mekan üretme yetenekleri vardır. İbn-Haldun ile Marx'ın uğraştıkları şeyler farklı olabilir ama merakları, kendi yaşadıkları zaman ve mekanı aştığı için çelişkilerini doyurmak için yerdeğiştirmeyi tercih etmişlerdir. Bizde, ise tuhaftır, merkez olarak kabul edilebilecek noktalardan çıkan edebiyat/sanat/kültür adamları bu yerdeğiştirmelerden oldukça münezzehtir. "Oradan bakmak"tır en fazla yapabilecekleri, en uzağa gidenlerin bile. Oysa örneğin Marx ya da Darwin, oradan bakmakla yetinmemiş, oradan oraya bakmışlardır. Almanya'daki işçilerin geldikleri noktada, örneğin bir Türk İşçi hareketi için ne kadar donanımları vardır ve bu konuda yazmış, topluma ve dile mâl olacak bir tek eser hatırlıyor musunuz? Şartların her zaman "bize özgü olduğu" bir noktadayız.

Örneğin geçenlerde, "modernizm/postmodernizm" konusunda bir tartışma ülkenin gündemine oturdu. Bir sosyolog, bir edebiyatçı ya da bir ressam değildi, bu tartışmaları başlatacak konuşmayı yapan, bir komutandı. Bu, bize özgülüklerden biri değilse nedir? Peki cevap verenler oldu mu? Olabilir mi? Gerçekten insanlar modernin ya da postmodernin temsilcisi olabilirler mi? Bu kişilere indirgenebilir mi? Ya da mekana ve zamana ya da yapıta, davranışa? Bizde, tarih ve zamana müdahale etmek, ama değiştirmek için değil, durdurmak için elinden geleni yapmak dürtüsü baskındır. Çünkü tarih ve mekan her zaman bize karşı kurulmuş tuzaklar gibi gelir. İleride ve geride, sağda ve solda, kuzeyde ve güneyde. Oysa, bu tuzakları biz kendi ellerimizle kurduk. Oysa modernizm eğer övülecek, Aydınlanma Projesi gıpta edilecek birşeyse, geçen bunca zamanda, sadece kütüphane/kitap okuyan sayısı hakkındaki istatistiklerimiz de neyin nesi?

Özetle, görsel şiir, şu veya bu değildir. Tarihin kendisidir, tarihin kimilerimizin üzerinde kurduğu baskı değil, tam tersine bir özgürlük, bir açıklık imkan olabilir ancak. Bir vektör, bir bileşen olarak kendisini değil, tam tersine bileşenlerinin gösterdikleri noktalar hakkında fikir verebilir, bu da çoğu zaman ayrıştırılamayacak haldedir. O halde, en berbat soru, görsel şiir nedir sorusudur, bu soru doğası gereği saçmadır. Tıpkı şiir nedir, demek gibi.

Hamiş: 2007 yılının sonuna gelirken, 2008 yılında da görsel şiir ile uğraşmaya devam edeceklere birkaç önerim var. Yazınızı geliştiriniz, bugüne kadar yazdığımız hiç bir yazı bize referans olamıyorsa, örneğin evet şurada şunu yazmıştım diyemiyor ve unutuyorsanız, bu size nefsiniz ya da nefretiniz ya da buna benzer birşeyler tarafından yazdırılmıştır. Düşüncelerin sadece kağıt üzerinde görsel şiir olarak dile gelmesi evet, ilginçtir, ama bunun ötesine de geçmek gerekiyor. Bugüne kadar çektiğimiz en büyük eksiklik bu. İyi yazı, illa da makale demek değildir. İyi yazı, bize başka şeyler yapma dürtüsü veren yazıdır. Eğer kendinizi yazmak konusunda yetersiz görüyorsanız, birkaç zaman içinde göreceksiniz ki, üretemeyeceksiniz de. Unuttuğunuz işlere geri dönüp, bugüne kadar ürettiklerinizi eleştirerek başlayabilirsiniz. Çünkü gördüğüm kadarı ile yazıda dilsiz kaldığınız için üretmeye başlayabilirsiniz her an. Bu da bizi saçma sapan bir yere götürür. Bu, editörlüğün en boktan tarafıdır ama eğer bunu yapmazsak, bundan önceki emeğimiz de boşa gidecektir. O yüzden eğer buraya kadar okuysanız ve görsel şiir ile ilişkiniz varsa, kendinize bir okuma listesi hazırlayınız. Gerçi bu konuda yardım da edebilirim, eğer isteyen olursa. Ha, bunu yaratma sürecine bir engel ya da gereksiz görenler varsa, lütfen bundan sonra siteye ya da bana iş göndermeyin. Önümüzdeki bir ay içinde sadece yazı/deneme/inceleme/değini/kitap eleştirisi vb. yayınlayacağız, eğer gönderebilecek olursa. Bu, bu sitede işleri yayınlanan herkes için geçerlidir. "Zamanım yok, işim var, daha önemli şeylerle uğraşıyorum" gibi bahaneleri de dinlemeyeceğim.