EGO-KAÇ İYİMSERLİĞİ

Bineal'lerle ilgili fikrim, fikirlerim Özcan ile çakışma eğilimi gösterir. Aslında ben bienal türü etkinliklerin, yaygınlığının sağlanabilmesi adına Büyük Biraderlere çeşitli rüşvetler verdiğini -tavizler- ve bu rüşvetlerle kazandığı reklam alanı ile "alımlama menzilini" bir türlü denk getiremediğini, eh kısaca böyle olunca Emin Çölaşan ile Yılmaz Özdil arası bir gürühla başbaşa kaldığını düşünüyorum.

Fakat Özcan'la daha önce defalarca görüştüğümüz ve konuştuğumuz ve onun sonunda "politik bir şiir olmalı" diyerek en azından görsel şiir'den çekildiğini, en azından buradaki pratiği şimdilik desteklemekten vazgeçtiğini düşünüyorum (tam emin değilim). Örneğin ona göre bu "sarkık" işler, estetik beklentiyi biçimsel olarak karşılayamadığı gibi -ki ben de böyle düşünüyorum- kavramsal olarak da elbette çok geride görünebilirler. Ama Malevic'in eleştirmenini mumla araması gibi, çoğu kez görsel şiir de eleştirmenini mumla arıyor vs.

Dada serüvenin göz atan herhangi biri, "Büyük Cam"ın ötesine nasıl geçilebileceğini merak eder. Bizde bunun izahı mümkün değildir, çünkü ne sanatımız ne de eleştirmenimizin kelime ve tamlama envanteri hiç bir aşamada yeterli olamaz, Cumhuriyet sonrasında. Batı, öyle birşey yapmıştır ki, Ustaları öldürenleri Usta konumuna getirip, aşırı riskli, neredeyse ölümcül bir salvo atabilmiştir. Newton mekaniği ile sağlama aldığı evrenin ve dünyanın, Einstein ve kuantum sayesinde aldığı halin ürkütücülüğünü önce şaşırıp, daha sonra da kâra çevirerek yaptığı gibi.

Bienaller bize bir beden büyük geliyor, Dünya fuarlarında daha önce ecdadımızın yaşadığı şeyi, oraya giderek değil, buradan pek bir yere gidemeyerek deneyimliyoruz. Değişen birşey yok, 4-0 yeniğiz. Bir kere "sokak" gerçekten hangi haliyle ve yapılanması ile sokaktır. Önce alışverişmerkezi estetiği ile hacamat edilmiş sokağın görüntüsü, üzerine, altına, içine ne sokup da gerçekten "hayret" makamını işgal edebilecek genç sanatçı? Bizi sokaklar değil, yoksunluklarımız tuzağa düşürüyor. Fikrî gelişmesini tamamlamamış olanlara, değil kavramsal, gerçekçi sanat bile nereye kadar? Kaldı ki gerçekçi ne, kavramsal ne?

------------- ~ -------------------- Hubble'ın Mercekleri

Merhaba Serkan,

En son bir yıl önce telefonda konuşmuştuk; görüşmeyeli ise özlemimle orantılı olarak "çok uzun" diyebileceğim bir süre geçti. Yukardaki, yeni farkettiğim yorumununun hem sana ve poetikhars'a bir merhaba demek hem de bazı sorulara yanıt vermek için uygun bir vesile olduğunu düşündüm. Şunu hemen söylemeliyim ki ben, poetikhars'ın bir yoldaşı olarak, bu sitedeki pratiği ve verimi destekliyorum. Çünkü poetikhars "yeni"dir, yanılsama içinde boğulduğu ve düzenlendiği kadar bir parça hakikatli olma olasılığına da geçmişimize oranla çok daha fazla yakın olan bizim kuşağımızın güçlü önermelerinden biridir. Ağabeylerinin ve babalarının yaltakçısı, en az onlar kadar zamandışı ve hakikatsiz, en az onlar kadar estet ve tekrar olan "e-leşleştirici"lere karşı ben poetikhars'ın yanındayım. Bu dilin belki bir yüzyıl içinde öleceğinden habersiz, bu kadar ahmak ve aymaz, dinletilerine ve imza günlerine devam etsinler onlar; zaman onları şimdiden süpürüp atmıştır. Ayrıca onları yapıtımızla diğer taraftan süpürüp atması gereken de biziz.

Bize, kendimize baktığımda ise üzerine Berlin Duvarı yıkılmış, darbeyle hadım, sessiz, pornografik, ürkek, kararsız bir kayıp-kuşaktan başka bir şey göremiyorum. Evet, aslan büyüklerimiz şu zavallı ve müflis aygıta talip olarak ayaklanmış, hapislerde yatmış, sürgünlere yollanmışlardı. Onların ne kadar modern, ne kadar hakikatli olabildiklerini hiç sorgulamadık bile; onların büyük trajedisi bizim televizyon ve bilgisayar karşısında tembelce vakit öldürmemizin utancıyla birleşti ve tümden suspus olduk. Bizim söyleyecek neyimiz vardı ki? Oysa o televizyon, o ciklet, o bilgisayar, o cep telefonu geleneği ve toplumu parçalarken biz de zamanın bu coğrafyaya ilk defa bu kadar eşzamanlı gelişinin bir sonucu olarak en çok parçalanan kuşaktık. Emin ol ki Joyce, Mann, Vian, Baudelaire ... modern bilinç şimdiye değin bu topraklara hiç bizim kuşağa geldiği kadar gelmemiştir. Dünyada mekanın içinin ve içeriğinin tamamen boşaldığı bu kaotik devirde, yeni bir paradigmanın doğum sancılarını çekerken, biz neredeyse tümüyle köksüz ve babasızız. Ece, Oğuz, Necip Fazıl'ın "çile"si, her şeye karşın Pamuk.. ve birkaç ruh daha bize geçmişten, hakikat'ten ışık uzatan - o kadar. Ne sekseni ne doksanı var şiirin; sen-ben-bizim oğlan arasındaki tavla partisinden ibarettir. Dolayısıyla bizim ve 80 sonrası kuşağın vakti gelmiştir; geçmektedir de! Şunu unutmayalım, yoldaşlarımız bazı ölüler, dışardakiler ve içerde parçalananlardan ibarettir ve bu kuşak , Hasan Bülent Kahraman'ları, Zeynep Sayın'ları, Orhan Koçak'ları ve daha birçoklarını olduğu kadar edebiyat öğretmenlerini, ilerici Selim'leri, 80 sonrası bilmem kaçıncı el Beat kuşağını ve şehvet düşkünü abileri sırtından indirmesini bilmelidir. Tanıdığım Serkan Işın da kuşağımızdan bu hesaplaşmalara girişmiş ve düşündüklerini dürüstçe dile getirmiş az sayıdaki beyinden biridir.

Görsel şiire ilişkin aramızdaki,önemsediğim tartışma, çok "içerden" bir diyaloğa aittir; bu yüzden de tüm önemine karşın yukarda bahsettiğim meselenin yanında ikincil kalır. Ben bu konuyu seninle içerdeki söyleyecek sözü olmayanların tartıştığı gibi tartışmadım; anlaşılan o ki daha çok konuşup yazışmamız gerekiyor. Buraya belki sadece birkaç şeyi sığdırabilirim: Biz Zinhar'ın ilk sayısıyla beraber yola çıkarken "görsel şiir" başlığına özellikli bir yoğunlaşma ve odaklanmamız yoktu. Bizi yakınlaştıran şey de çok daha genel ve esas olarak, modernizmdi. Elbetteki denediğim ve dosyalarıma aldığım birkaç işin dışında Görsel şiir, senin de çok iyi bildiğin gibi, hiçbir zaman benim yolumun adı olmadı; bir yandan hesabını verebileceğim nedenlerden, diğer yandan da kişisel yatkınlığım ve inancımdan ötürü ben yıllardır bir ses(sizlik) ve anlam(sızlık) bütünü olarak dil içinde boğuluşmayı sürdürüyorum. Aradan geçen onca zamana karşın henüz aşılmadıklarına inandığım kimi ustalarımın (Joyce, Woolf, Faulkner, Sevim Burak, Ece Ayhan, Oğuz Atay, ..) hakikat ve verimlilik babında da henüz aşınmadığına inandığım dar patikalarından ilerlemeye çalışıyorum. Evet, dijital ortamın ve kodlamanın olanaklarını bütün dünya ile birlikte araştırmaya çalıştığım, "dışarda" da desteklenip merak uyandıran "dijital" işlerim var; muhtemelen bunları sürdüreceğim, ama bu alanda henüz beni ikna ve tatmin eden bir iş çıkardığımı söyleyemem. Burada genelde henüz rüştünü sanatsal anlamda ispatlayamamış bir alanla karşı karşıyayız. O yüzden derim ki ben dijital şair değilim, hatta Ece'nin kendisi için söylediği gibi, şair de değilim. Yapıtlarım şimdilik "Tempo Denyot" ve "Yanıklar, Ekimozlar, Kesikler"den ibarettir ki bunların kendi dillerinde gördükleri ilgisizlik, daha doğrusu görülmemeleri, tam da beklediğim üzere ve iyi ki, bana bir "şair" olmadığımı kanıtlamaktadır. Şair addedilmemek, yalnız kalmak bir taraftan da harikulade bir şey; sessiz, sakin işini yapmaya devam edebiliyorsun, istediğini yazıp çizebiliyorsun, nasılsa kaybetmekten kaygı duyacağın bir şöhretin yok vb.

Politik şiir... demişsin, ben böyle bir şeyden bahsetmedim, esasen bilinçdışının ve simgesel boşluğun varlığını hissetmediğim herhangi bir şeyi sanat diye adlandırmaktan da imtina ederim - salt yapısökümü kurtarmaz. Dolayısıyla ben politik sanattan değil, politize olmuş, daha doğrusu bugünkü kaostan bir anlama, simgesel bir form tutamağına doğru bir adım atabilmiş "insan"a bugün duyduğumuz ihtiyaçtan bahsetmiştim. Sonuçta insanın hakikatine dair olanı alımlayacak olan, yine bir insan hakikatliliğinden başka bir şey değil. Böyle zamanlarda biliriz ki ortaya pek bir şey çıkmaz, çıksa da görülmez, ses getirmez vb. Oysa dünya öyle fırtınalı zamanlar yaşamıştır ki o dönemlerde vasatı bile alanımızda var edebilmiştir. 1905 yazısında dönemsel momentin önemini anlatmak istemiştim; bugün ne yazık ki teknolojinin "az sonra!"sından başka bir heyecan görünmüyor, bu alan dışında her yerde entropi düşük.

Kuspit'ten "Sanatın Sonu"nu okudun mu? Bu kitap görsel şiire ilişkin kaygılarımı başka bir bağlamda da olsa paylaşıyor ve dile getiriyor diye düşünüyorum.

Sevgiler..

Özcan.

Zinhar'a başlarken elimde ne vardı diye bana sorsan Özcan, herhalde ancak matbaa matbaa dolaşılarak, yarımyamalak QuarkExpress öğrenilerek geçirilmiş bir üniversite hayatı -kısmen mahvolmuş, çıkartılmış bir dergi, bunun yanında derginin içeriğinden aklımda kalan türlü kavram şu bu. Bunların içinde çeşitli dergilerle, şiir adına iş güç üreten dergilerle yapılan bir takım 'gönülden' ilişkiler, yayınlanmış iki kitap filan vardı.

Bütün bu yumak, ne bir yayıncı profili, ne bir şair profili, ne de aidiyet duygusunu pekiştirecek başka türlü birşeylerle desteklendi. Ben, kendimce bir yol, bir mecra arıyordum zaten. Yani motivasyon vardı, onun dışında da etrafa dağılmış muazzam bir enerji.

O enerjinin dönüşümünü sağlamak, tüketmek anlamına da geliyor. Ben 'görsel şiir'de karar kılmış değilim, zaten görüldüğü üzere görsel şiir kendisinde kararları eriten bir yapıya sahip. Ama köklerine bakılabildiğinde, senin önüne, gerçekten başka türlü bir teorik zemin açıyor. Bu teorik zemin, şeyleri ve bu Şeyleri bir arada tutan 'anlam' sığalarını da değiştirip duruyor. O zaman hem dili, hem dili oluşturan öğeleri, hem de şiir diye sana etraf tarafından öğretilen şeyi başka türlü görmeye başlıyorsun.

Burada, 90'lardan 2000'lere gelirken yaşanan şeyler, helezonik bir etki yaratıyor şairin üzerinde. O etki -senle de konuştuk- 6 ay beklenen kitaplarla, ikinci el çevirilerle filan öğrenilen birşey değil. Tam karşında duran, eti ile kemiği ile senin 'insan' bildiğin şeyi değiştiren birşey. Ben Derrida, Haydeger bok püsür çevirilmesinin çok önemli olduğunu düşünsem de, kent yaşantısının toptan değişmesinin, eskisini 'muhafaza' edemeyecek derecede kırılgan ve geçişken hale gelmesinin 'süper-politik' bir ortam yarattığını düşünüyorum. Burada konuşulan, senin-politik-şiirindir. Yani sen tek başına artık, bir orkestrasyonun, bir kompozisyonun içindesin, Alan (field) sensin ve o alanın yarattığı biricik enerji de işte tüm bu etkilerle sen olacaksın.

İşin kavramsal tarafı daha bir acayip. Bir kere sözlü kültür şiirinin yazıda ikamesinden ortaya çıkan şey, son noktada nedir? Dildeki skandal beklentisinden başka bir halt değil ortaya çıkan en mükemmel şey. Mükemmel an, dilde olmayan bir hareketi dize marifeti ile dile yaptırmakta yatıyor. Bu mükemmel anların peşinde dolaşırken kişi bilişsel/iletişimsel türlü numaralar yapsa da, dilin dışına doğru taşma olasılığı arttıkça, iletişimin gürültüye gitme olasılığı da artmıyor mu?

80 kuşağı vs. demekten bıkmayacağız herhalde ama bu kuşak 'iletişimden' medet uman son kuşak olarak tarihe geçecektir. Neyle iletişim dersen, elbette insanla falan değil, edebiyat tarihi ile. Edebiyat tarihinin gerçekliği ile örneğin. Birbirleri ile olan iletişimleri de böyledir, herşey birbaşka şeye, bir başka ana, müşfik bir ana doğru genişleyerek anlam bulur. O müşfik an, hadi açıkca ifade edelim, 'aşk'tır. Çok dağıtarak yazıyorum ama, dil ancak aşkın nesnesi olarak 'tam da divan şairinin yaptığı gibi' şairi özneleştirir. Aklın yerini şikayet alır aşkta Ahmet Hamdi'nin dediği gibi. Aşk, meşk dili olarak şiiri anlamıyorum, anlamak da istemiyorum. Ben inatla asgari ücretle geçinirken maaşının birkaç katı borç yaparak cep telefonu alan herifi merak ediyorum. Bu adamdaki hal, duruş, tavır, işte bu adamın eline tarayıcıyı, bilgisayarı, dili, baştan aşağı başka birşey olarak koyabilmeyi düşünüyorum. Bilinçakışını'nın akışını düzenleyen başka türlü bir bilinçbiçimi olarak şiiri, olabildiğince olduğu herşeyden uzaklaştırıp, kurgulamak istiyorum.

Politikliğe geri dönersek, aşıkların dili, siyasanin dili kadar politiktir. Ama bir şartla; aşıklar aşktan önce belirlenmiş bir dille birbirlerini tanıyorlarsa, yani tahakkümler seni şu veya bu kişiye aşık olmaya, içgüdülerinden önce ittirmeye başlıyorsa işte orada artık politikadan bahsetmek mümkün değildir. Ben dilin politikliğini, tıpkı şiirde olduğu gibi kendisini aşan ahlak normu -tek norm belki de- olarak "biçiminlerin" kırılmasında görüyorum. O yüzden de tarayıcının/fotokopi makinasının üzerine konmuş herşeyin, itirazsız şiir olduğunu iddia ediyorum. Birincisi benim adlandıramadığım bir bilinçdışının tezahürü olması ile birlikte, o bilinçdışını da 'adlandırılmaya başlandığı ilk t" saniyesinde yarıp geçecek ve ancak 'susma' anında kendisini duyuracaktır (hataya o yüzden bu kadar fazla önem atfediyorum). Bunlar hem mikroskobik, hem de mikrobik şeyler. Biz ve bizden önceki kuşak, hatta bütün o kuşaklar, Yüce'nin el yazısını göremeden yaşadık, yaşıyoruz. Ben el yazımı değil, kolumu, kolumun iş yapma yeteneğini tüm küstahlığı ile şiire sokmak istiyorum.

İkinci bir konu, kahraman konusudur. Lirik persona falan gibi saçma sapan ikamelerle işim olabileceğini sanmıyorum, aklı başında hiç kimsenin olamaz da. Bizde devasa bir kahraman sorunu var, öyle ki, kahramanın herşeyi dil envanteri içinde belli, fakat konumu ya da hızı bir türlü belirli olamıyor. Bizim kahramanımız yok, biz kahraman üretemiyoruz. Kahraman üretemeyen dilin bir tarihi, ya da tarihinin çeşitli türevleri olabilir mi? Tarih kahramanın uzviyetidir ve kahraman tarihin tini biraz. Özetle mikro ölçekte kahraman, bana göre modernin simge/imge/sembol üretiminine katılan, adlandıran, yeniden-adlandırandır. En keskin ben söyleminin heykelini dikeceğimiz bir anlatı, bir yaşambiçimi olmadığı sürece, tüm statların adı, tüm kentlerin ortası, yani merkezin merkezi hep aynı yönü gösterir, ok farklı doğrultuda olsa da. Kahraman-olamayanın türküsü de artık kafa ütülüyor.

------------- ~ -------------------- Hubble'ın Mercekleri